“Arguing that you don’t care about the right to privacy because you have nothing to hide is no different than saying you don’t care about free speech because you have nothing to say,”– Edward Snowden
Het meest indrukwekkende vakantie uitje dat ik ooit met mijn ouders heb gemaakt staat mij, hoe klein ik ook was, nog helder voor de geest. We gingen van West naar Oost Berlijn. Wat dit precies inhield begreep ik later pas, maar ik wist wel dat het heel spannend en heel bijzonder was.
We stonden met onze familietent op een camping in het westen vlak naast de muur. Met zijn vieren beklommen we een uitkijktoren naast de camping en staarden over de muur. Aan de andere kant zagen we de Trabantjes in de straten staan. Kinderen speelden op straat. ‘De kinderen die je daar ziet spelen wonen in het oosten, maar zij mogen niet naar het westen,’ legde mijn vader uit. Aan onze kant was de muur beschilderd met mooie tekeningen, aan hun kant mocht dat niet. Ik vond dat zielig. Waarom waren zij niet vrij om te doen wat ze wilden?
Een reis naar een andere wereld
Zodra we in oost Berlijn waren viel het mij op hoe anders alles was. Alles leek grijs. De mensen, de auto’s, de gebouwen. Mijn vader zei dat dit kwam, omdat er geen reclame was. Er was van alles maar een soort. Eén soort cola, één auto, één winkel waar je kleding kon kopen. Dus geen enkel merk hoefde op te vallen. Ik vond het maar een saaie wereld. De mensen zagen er somber uit. Ze lachten wel vriendelijk, maar er zat geen echte vrolijkheid achter hun lach.
Later leerde ik over de Stasi. De Stasi was vergelijkbaar met de Gestapo. Stasi was een afkorting voor ‘Ministerium für Staatssicherheit’. Zij hielden iedereen in de gaten. Geen enkele inwoner werd door de communistische regering vertrouwd. Heel veel mensen werden afgeluisterd met voor die tijd zeer geavanceerde afluisterapparatuur. Zo wist de Stasi van iedereen wie je vrienden waren, wat je in je vrije tijd deed en wat voor een muziek je luisterde. Als je jazz muziek of andere westerse muziek luisterde was dat verdacht. Als je poëzie schreef ook. Vrije denkers waren sowieso verdacht.
Behalve dat er in heel veel huizen afluisterapparatuur hing konden mensen ook elkaar niet blindelings vertrouwen. Iedere echte ‘commie’ kon de activiteiten van zijn buurman, vriend of broer in de gaten houden en kon verdachte zaken zomaar aangeven bij de Stasi. Veel mensen leefden van 1965 tot de val van de muur in 1989(2 jaar nadat wij er waren geweest) in een staat van wantrouwen en angst. Zolang je maar alles precies volgens het boekje deed was je niet verdacht. Maar er was zeer weinig bewegingsvrijheid.
Een wereld zonder privacy
Het vreemde is dat, hoe blij wij ook denken te zijn met onze vrijheid, zo vrij als in de jaren ’80 we allang niet meer zijn. De Stasi van toen zou zelfs jaloers zijn geweest op de wereld waarin wij nu leven.
Overal hangen beveilingscamera’s. Iedere persoon is via zijn telefoon te volgen. We laten vrijwillig via social media weten waar we zijn. Wat we leuk vinden, welke muziek we luisteren, met wie we bevriend zijn, welk geloof we aanhangen. Ieder telefoongesprek mag afgeluisterd worden. Iedere gebruikte zoekterm wordt onthouden. Ieder berichtje onderschept. Iedere computer gehackt. Maar het schijnt de meeste mensen niks uit te maken. ‘Ik heb toch niets te verbergen’ is hun reactie.
Data Handel
En dan heb ik het nog niet eens over Big data, waarmee grote bedrijven met handige algoritmes eerder weten dat je ontslagen of zwanger bent dan je eigen moeder. Je wordt overal gevolgd. Maar je hebt geen idee door wie en met welk doel. Ook heb je geen idee hoe lang al die data wordt bewaard en aan wie deze allemaal wordt doorverkocht.
Grote bedrijven zijn dolblij dat onze privacy ons niks kan schelen. Dat dit hele grote gevolgen heeft voor onze vrijheid lijkt mensen koud te laten, want ze kunnen het niet zien. Maar deze online spionage gaat veel verder dan mensen zich realiseren.
Nu al krijg je op een Mac via sommige sites duurdere hotelprijzen te zien dan als je vanaf een pc werkt en als de batterij van je telefoon bijna leeg is laat een taxidienst jou gerust een hogere prijs zien voor een ritje. En dit zijn nog maar onschuldige voorbeelden. Het heeft ook invloed op je hypotheek, je zorgverzekering of een visum aanvraag. Als je eenmaal in een risicogroep valt heb je een groot probleem.
“De geschiedenis toont dat als mensen ZIEN hoe zoekmachines hun dagelijks leven beïnvloeden – mijn credietwaardigheid, mijn banksaldo, mijn premies, mijn rechten en mijn vrijheid – zij sneller in opstand zullen komen. Onze onverschilligheid is een zegen voor hen.” – Hoogleraar Business Administration Soshana Zuboff.
Privacy is een grondrecht
De wereld is snel veranderd. Stel je voor dat we nog in een wereld zouden leven zonder mobieltjes of internet. Zou je dan door de overheid camera’s en microfoon’s in je huis laten ophangen? Een trackingdevice op je jas laten plakken en al je fotoalbums en persoonlijke notities laten kopiëren onder het mom van veiligheid? Dat geloof ik niet.
‘A man who loses his privacy loses everything. And a man who gives it up of his own free will is a monster.’ – The Unbearable Lightness of Being, Milan Kundera.
Je bent geen slecht mens als je niet wilt dat de overheid alles van je weet. Je hebt daarentegen wel met een slechte overheid te maken als deze denkt alles van de burgers te mogen inzien (of laten inzien aan derden) en zo hen het grondrecht van privacy ontzeggen. Wij zijn het als burgers, als collectief, aan ons zelf en aan onze kinderen verplicht om op te komen voor onze rechten.
Waar ligt de grens?
Toen wij van Oost Berlijn terug wilden naar het westen hebben we twee uur bij de grensovergang moeten wachten. Mijn vader had een vakantievideo geschoten. Deze Betamaxband hebben de grenswachten helemaal bekeken. Daarnaast werd onze auto uitgeplozen om te zien of we geen mensen mee smokkelden naar het westen. Ik weet nog hoe ik vol verbazing zag dat ze met spiegels aan lange stokken onder de auto keken. Mijn vader legde uit dat ze keken of er geen mensen onder de auto verstopt zaten. Hoe klein ik ook was, ik kan mij het bedrukkende gevoel nog goed herinneren. Wat was ik blij dat ik in het vrije westen woonde.
Maar een maand geleden bekroop mij ineens hetzelfde bedrukkende gevoel als toen. Ik ging met mijn vriend op vakantie en stond bij de douane van Schiphol. Daar staat een full body scanapparaat. Met je armen omhoog scannen ze door je kleding heen of je niks verdachts meeneemt. Ze maken eigenlijk een naaktfoto van je die in het systeem wordt opgeslagen. Ik werd fysiek misselijk van het idee dat ik daar doorheen zou moeten. Niet omdat ik preuts ben, maar omdat het tegen mijn gevoel van rechtvaardigheid in ging. Hoezo maken ze een full bodyscan van ons?
Kwetsbare burger
Maakt dit online en offline blootstellen van alles wat we hebben ons niet enorm kwetsbaar? Vertrouwen wij onze overheid zo ontzettend? Staat in de politieke agenda het welzijn van de burgers altijd voorop? Of zijn er andere belangen? Gaat hedendaagse politiek niet vooral over het grote geld?
Daarnaast is een overheid in dienst van de burgers, niet omgekeerd. Waarom mag een overheid geheimen hebben en een gewone burger niet? Transparantie werkt niet maar een kant op. Data is macht. In ons geval is er sprake van een macht die controle heeft over een groep mensen. Het is niet zo moeilijk om te bedenken dat er in ongunstige gevallen sprake kan zijn van machtsmisbruik.
“Anderen grondig onderzoeken, maar zelf grondig onderzoek vermijden, is een van de belangrijkste vormen van macht.” – Hoogleraar recht Frank Pasquale
Over de grens
Hoever deze data verzamelwoede kan gaan heeft Koeweit al bewezen. Het land spant momenteel de kroon met de meest verontrustende veiligheidsmaatregel in de strijd tegen terrorisme ooit. Het land gaat DNA-materiaal afnemen van alle inwoners. Als je geen DNA afstaat riskeer je een gevangenisstraf. De wet werd in een oogwenk aangenomen na een aanslag in Koeweit-Stad waarbij 26 mensen omkwamen.
“Onze veiligheidsdiensten concentreren zich op de verkeerde mensen, met de verkeerde maatregelen.” zegt een hooggeplaatste Koeweiti die anoniem wil blijven.(NRC)
Dit DNA afnemen klinkt natuurlijk te absurd voor woorden. Maar ook de Nederlandse overheid springt steeds losser om met de privacy van het volk.
Amnesty International uitte in 2015 bezorgdheid over de impact van een nieuw wetsvoorstel over de bevoegdheden van de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten(Wiv 20XX), “Met het nieuwe wetsvoorstel dreigt massa-surveillance van de gehele Nederlandse bevolking. Dat kan nooit de bedoeling zijn in een democratische rechtsstaat.” De ervaring leert ons dat als er een aanslag in Nederland plaatsvindt, dit wetsvoorstel geheid versneld zal worden aangenomen.
Als je burgers in de jaren ’80 had geschetst hoe de wereld er over pak ‘m beet 30 jaar uit zou gaan zien, hadden ze het lachend weggewuifd en gezegd dat George Orwell’s ‘1984’ geen handleiding is.
George Orwell (Pseudoniem voor Eric Arthur Blair 1903 – 1950) de schrijver van ‘1984’ was hier duidelijk over: “Something like 1984 could actually happen, this is the direction the world is going in at the present time.”
Massa surveillance
Met onze goedkeuring begint onze samenleving steeds meer op een gecontroleerde politiestaat te lijken. Wie wel eens naar Amerika reist weet hoe erg het kan worden. Hoe meer technische mogelijkheden er zijn, hoe meer ze worden toegepast. Surveillance drones zijn sinds dit jaar in Nederland toegestaan. Moeten we straks allemaal aan de geïmplanteerde chip? Alles voor onze eigen veiligheid natuurlijk. Maar maakt dit ons leven veiliger?
Iedere aanslag is volgens Brussel een reden om de veiligheidsmaatregelen een tandje op te schroeven, maar zijn hierdoor ook echt minder aanslagen?
Voor de aanslag in Parijs waren er duidelijke waarschuwingen waar niks mee is gedaan. Brussel idem. En over 9/11 is al helemaal het laatste nog niet gezegd. Aanslagen hadden achteraf meestal voorkomen kunnen worden. Of omdat overduidelijke waarschuwingen werden genegeerd of doordat geheime diensten van verschillende landen cruciale informatie niet met elkaar hadden gedeeld.
Bomb attacks in Brussels were preventable through traditional intelligence services, not electronic mass surveillance.’ – Edward Snowden (NSA klokkenluider)
Extra, al dan niet “tijdelijke”, veiligheidsmaatregelen die worden genomen na aanslagen wekken slechts een illusie van veiligheid. Het is schieten met hagel, maar zijn tegelijkertijd een regelrechte aanslag op onze privacy.
Dimitri Tokmetzis, schrijver van ‘Je hebt wél iets te verbergen’ en journalist bij de Correspondent, zei vorige week tijdens zijn boekpresentatie: “Ik ben er 99 % van overtuigd dat massa surveillance niet werkt (… ) Als de geheime diensten al zoeken naar een speld in een hooiberg, maken ze op deze manier de hooiberg alleen maar groter
Wanneer ben je nu echt veilig?
We hebben ook gezien dat iedere vrachtwagenchauffeur op een groep mensen kan inrijden en zo vele slachtoffers kan maken als hij dat wil. Is dit een reden om voortdurend in angst te leven en je vrijheid op te offeren?
In tegenstelling tot privacy is veiligheid slechts een gevoel. Je voelt je veilig of je voelt je onveilig. Je onveilig voelen staat gelijk aan het voelen van angst. Privacy is daarentegen heel concreet, je wordt bespioneerd of niet. Het gevoel van angst kun je niet wegnemen met veiligheidsmaatregelen. Risico’s horen nu eenmaal bij het leven. Wanneer ben je nu echt veilig?
“If you want total security, go to prison. The only thing lacking. is freedom.” –Dwight D. Eisenhower (34ste president van de V.S.)
Je kunt je kind met een helm, knie- en polsbeschermers laten spelen, maar wordt het daar een gelukkiger kind van? Een angstiger kind, ja, dat wel. Worden wij met al die veiligheidsmaatregelen niet alleen maar een angstiger volkje?
Ik leef liever in vertrouwen zodat ik kan genieten van elk moment. Daar hoort bij dat ik wil leven in vrijheid, niet in een totaal gecontroleerde maatschappij.
Ik weigerde door de scan te gaan (wat nu nog mag) en werd grondig gefouilleerd.
‘Alweer één?’ vroeg een douanier verbaasd aan zijn collega.
‘Gelukkig maar,’ dacht ik.
‘The enemy is fear. We think it is hate, but it is fear.’
–Mahatma Gandhi
Ga voor reacties naar onze facebookpagina (ja ik begrijp de ironie…)
Verplichte kost voor de moderne mens:
In Je hebt wel iets te verbergen, over het levensbelang van privacy laten onderzoeksjournalisten Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis zien dat privacy het meest bedreigde mensenrecht van onze tijd is.
Nog bedankt voor je lezing en bemoedigende woorden Dimitri. Mijn verhaal is eindelijk af!
++
Kritiek rechters op voorstel antiterreurwet
http://www.nu.nl/politiek/4045000/kritiek-rechters-voorstel-antiterreurwet.html
Drie wetten die dit jaar de privacy bedreigen
http://www.rtlz.nl/tech/drie-wetten-die-dit-jaar-de-privacy-bedreigen
http://www.volkskrant.nl/buitenland/politiebronnen-over-tip-aanslagen-parijs-hadden-voorkomen-kunnen-worden~a4254497/
http://time.com/4407683/nice-attack-france-alain-juppe-hollande/
Voor FAQ over de full bodyscan kun je terecht op
http://epic.org/privacy/body_scanners/body_scanner_faq.html